بررسی تحلیلی زیبایی شناسی فرم و نقوش سفالهای شهر سوخته

سیستان سرزمینی وسیع و با سابقه تاریخی کهن در جنوب شرق ایران واقع شده است. شهر سوخته از سلسله تپه های باستانی واقع در سیستان و از مهم ترین نهادهای تمدن بزرگ است. اشیای به دست آمده و سفالینه های مکشوفه از این شهر، نشان دهنده پیشرفت های حیرت انگیزی در هزاره سوم پیش از میلاد است. در این رساله با بیان این سوالها که نقوش واقع بر سفالینه های شهر سوخته دارای چه ارزش بصری و زیبایی شناسی است؟ و این نقوش با شکل و فرم ظاهری ظرفهای سفالین چه ارتباطی دارد؟ بر این اساس، ابتدا دوره های زمین شناسی و اشیای مکشوفه شهر سوخته مورد بررسی قرار گرفت. این اشیا شامل پیکرکها، مهرها، اشیای تزیینی است که بخش عظیم آنرا سفالینه ها تشکیل می دهند. سفالها به لحاظ دوره های تاریخی و شکل و رنگ طبقه بندی شده است. در بخش بعدی اصطلاحات باستان شناسی از جمله: نقش مایه های واقع بر سفالینه ها، نمادها، نشانه ها و تعاریف و اصطلاحات هنر در زمینه ی زیبایی شناسی، نقد و عناصر بصری مطرح شده است. سپس نقوش موجود بر سفالینه های شهر سوخته به لحاظ زیبایی شناسی و ارتباط آن با شکل ظرف، مورد تجزیه و تحلیل و بررسی قرار گرفته است. همچنین استمرار این نقوش با هنرها و صنایع دستی معاصر منطقه مورد تطبیق قرار گرفت. در این رساله این نتیجه حاصل شد که: نقوش شهر سوخته دارای ارزش های بصری زیبایی شناسی والایی است و نقوش هماهنگ با شکل و فرم ظروف طراحی گردیده و ارتباط نزدیک دارند. همچنین تأثیر نقوش سفالینه های شهر سوخته در صنایع دستی و معماری معاصر این منطقه اثبات گردید. بیشتر نقوش تزیینی سفالینه های شهر سوخته را نقوش هندسی تشکیل می دهند و نقوش ترسیم شده بر بدنه ی سفالینه ها دارای مفاهیم و معانی خاص هستند که اغلب ملهم از اعتقادات و باورهای مردم آن زمان می باشد. طراحان این نقوش بصورت هدفمند و برای انتقال مفاهیم نمادین و اسطوره های جامعه ی خویش با بهره جویی از کهن الگوها اقدام به ساخت ظروف سفالین می نموده اند. هنرمندان آن دوره در طراحی نقوش و ظروف علاوه بر کاربری آنها به معنایشان توجه زیادی نشان داده اند و ضمن ایجاد هماهنگی موزون در طراحی شکل و فرم ظاهری ظروف سفالین، رابطه ای معقولانه و دارای اصول زیبایی شناختی برقرار سازند، لذا ارزشهای هنری و زیبایی شناختی بر جنبه های کاربردی آن غلبه یافته است. با بررسی های صورت گرفته در این رساله به نظر می رسد علاوه بر اینکه نقوش با زندگی و هنر مردم منطقه عجین شده، مسائل اقلیمی و طبیعت منطقه بر اندیشه و هنر آنها تأثیر گذاشته است. در این رساله از روش های تحلیلی، توصیفی و تاریخی استفاده شده است و از طریق مطالعات کتابخانه ای و میدانی اطلاعات لازم گردآوری شده است. واژگان کلیدی: شهرسوخته، هنر پیش از تاریخ، نقش، سفال، زیبایی شناسی، هنرهای سنتی